Juhani Pallasmaa
Tóm tắt:
Bài tiểu luận của kiến trúc sư nổi tiếng người Phần Lan, Juhani Pallasmaa, giới thiệu về phương pháp luận Hiện tượng học trong kiến trúc và một cách tư duy, tiếp cận mới trong việc tạo ra những trải nghiệm không gian cùng những kết nối tinh thần sâu sắc giữa môi trường xây dựng và con người. Đồng thời tác giả cũng đặt lại những câu hỏi về bản chất và giá trị cốt lõi của kiến trúc trong đời sống con người ngày nay.
HÌNH THÁI CỦA CẢM XÚC – Một góc nhìn về Hiện Tượng Học trong Kiến Trúc (Phần 1)
HÌNH THÁI CỦA CẢM XÚC – Một góc nhìn về Hiện Tượng Học trong Kiến Trúc (Phần 3)
Ý NIỆM/ BẢN THỂ (EIDOS) CỦA KIẾN TRÚC
Với tư cách là những kiến trúc sư, chúng ta ko đơn thuần thiết kế những công trình như những vật thể vật lý mà như những hình ảnh và cảm xúc của những con người đang sống trong đó. Do đó, hiệu quả của kiến trúc xuất phát ít hay nhiều từ những hình ảnh chung (common images) và những cảm xúc cơ bản liên kết với công trình.
Hiện tượng học phân tích những cảm xúc cơ bản đó và nó cũng đang dần trở thành một công cụ phổ biến để đánh giá kiến trúc trong những năm gần đây. Một cách tiếp cận mang tính triết học gắn liền nhiều nhất với những cái tên như Edmund Husserl và Martin Heidegger. Cách tiếp cận này mang tính tự sự/ nội quan về bản chất, tương phản với mong muốn về sự khách quan của quan điểm thực chứng. Hiện tượng học cố gắng phác họa những hiện tượng liên quan trực tiếp đến sự nhận thức mà ko có bất kì lí luận nào có nguồn gốc từ các môn khoa học tự nhiên hay tâm lí học. Do đó, hiện tượng học nghĩa là kiểm chứng một hiện tượng của nhận thức dựa trên chính chiều kích của chính sự nhận thức đó (Phenomenology thus means examining a phenomenon of the consciousness in its own dimension of consciousness) Điều đó, hay như ý tưởng của Husserl là “”một cái nhìn thuần khiết (pure looking) vào hiện tượng” hay “nhìn vào bản chất vấn đề”. Hiện tượng học là một cách tiếp cận lý thuyết thuần túy trong nghiên cứu theo đúng ý nghĩa nguyên bản của từ Hy Lạp- theoria, nghĩa là “sự nhìn vào” (a looking at).
Hiện tượng học trong kiến trúc do đó chính là việc nhìn vào kiến trúc từ bên trong cái nhận thức đang trải nghiệm nó (kiến trúc), thông qua những cảm xúc về kiến trúc. Điều này tương phản với việc phân tích những tỉ lệ và tính chất vật lý của một công trình hoặc một khuôn mẫu phong cách được sử dụng. Hiện tượng học trong kiến trúc tìm kiếm ngôn ngữ nội tại của một công trình.
Có một sự hoài nghi to lớn về cách tiếp cận nội tại với nghệ thuật bởi vì sự thiếu khách quan của nó. Nhưng dường như con người không có vẻ muốn đòi hỏi cùng một sự khách quan đó từ các tác phẩm sáng tạo của nghệ sĩ. Một tác phẩm nghệ thuật là một thực tại chỉ khi nó được trải nghiệm và việc trải nghiệm của tác phẩm cũng chính là việc tái tạo lại những chiều kích cảm xúc của nó.
Một trong những vật liệu thô sơ (raw material) quan trọng nhất cho những phân tích hiện tượng của kiến trúc chính là kí ức đầu về tuổi thơ (early childhood memory). Chúng ta thường cho rằng kí ức tuổi thơ là sản phẩm của sự nhận thức non nớt ngây ngô. Đồng thời, dù có một sự hấp dẫn to lớn nhưng khả năng ghi nhớ kí ức của trẻ em thường bị coi thường vì thiếu giá trị thực tiễn, như chính những giấc mơ của chúng ta. Nhưng cả hai ngộ nhận này đều sai lầm. Chắc chắn rằng vẫn có một số kí ức ban đầu nhất định sẽ còn lưu giữ những nhận diện cá nhân (personal identifiability) và sức mạnh cảm xúc thông qua cuộc sống của chúng ta. Chính những kí ức này có thể cung cấp những bằng chứng thuyết phục về sự quan trọng và sự nguyên bản của những trải nghiệm này, cũng như những giấc mơ và sự mơ mộng có thể tiết lộ một phần chân thật và ngẫu nhiên nhất về những gì trong đầu chúng ta.
KIẾN TRÚC KHÔNG CẦN KIẾN TRÚC SƯ
Những nguyên liệu có lợi cho việc phân tích hiện tượng học của những trải nghiệm kiến trúc cũng có thể được tìm thấy ở những lĩnh vực nghệ thuật khác, nơi mà kiến trúc được trình bày và phác họa theo những cách khác nhau. Trong thơ ca, hình ảnh được liên kết với những công trình là rất phổ biến và chúng cũng là những nguyên liệu thực cho tác phẩm của Gaston Bachelard “Những vần thơ của không gian” (La Poétique de l’Espace). Bachelard cũng đã từng viết một tác phẩm về hiện tượng học trong những bài thơ về sự mơ mộng (Những bài thơ của sự mộng tưởng- La Poétique de la Rêverie”). Những tác phẩm đó, có rất nhiều điểm liên kết với nghệ thuật của những công trình bất kể chủ đề phi kiến trúc của chúng. Trong văn học, nhiếp ảnh, điện ảnh và hội họa, ngôn ngữ bí mật nơi mà những vùng đất, những công trình xây dựng hoặc những đối tượng ảnh hưởng đến con người thường đóng vai trò quan trọng. Có một vài ví dụ trong văn học cổ điển của Nga, những bộ phim của Alfred Hitchcock và Andre Tarkovski, những bức ảnh của Walker Evan hoặc phần kiến trúc được thể hiện trong tranh vẽ, từ những hình ảnh thời Phục Hưng cho đến những phong cảnh về sự cô đơn siêu hình của Edward Hopper và những căn phòng đầy chứa đầy sự băn khoăn đầy tính dục. Khi một nhà văn, một đạo diễn phim, hay một họa sĩ phải truyền đạt đến mọi người một sự kiện, họ thường sử dụng một bối cảnh hoặc một nơi chốn như một phương tiện để thực hiện sự truyền đạt đó. Nói cách khác, những nghệ sĩ này đang thực hiện công việc thiết kế kiến trúc mà không cần khách hàng, không có sự tính toán kết cấu hoặc giấy phép xây dựng. Sự biểu hiện của kiến trúc trong các môn nghệ thuật khác chính là một cái nhìn thuần khiết (pure looking) theo cái cách mà một đứa trẻ cảm nhận về sự việc, đối với luật lệ trong những nguyên tắc kiến trúc mà không quy định những trải nghiệm hay cách thức mà nó được biểu hiện.
KIẾN TRÚC CỦA KÍ ỨC
Phần kiến trúc bên trong của tâm trí xuất phát từ cảm xúc và những hình ảnh kí ức được xây dựng dựa trên những nguyên tắc của kiến trúc được phát triển bởi những phương thức tiếp cận chuyên nghiệp. Cá nhân tôi cho rằng bản thân tôi không thể nhớ về một khung cửa sổ hay một cánh cửa cụ thể từ trong kí ức tuổi thơ của mình nhưng tôi vẫn có thể ngồi bên cạnh những ô cửa sổ của những kí ức mà nhìn ra một khu vườn đã biến mất từ rất lâu hoặc một khu đất vốn bị bỏ hoang giờ đây được che phủ với những tán cây. Tôi cũng có thể bước qua vô số những cách cửa của kí ức và nhận ra một sự ấm áp trong bóng tối với một thứ mùi của những căn phòng ở phía bên kia cánh cửa.
(Còn tiếp)
Người dịch: Lipv
Nguồn tham khảo:
Murray, S. (1998) Jung’s map of the soul: An introduction. America: Open court publishing
Triethoc.edu.vn
(Last accessed 23 February 2020)
| Splace 
Pingback: HÌNH THÁI CỦA CẢM XÚC – Một góc nhìn về Hiện Tượng Học trong Kiến Trúc (Phần 1) | | Splace
Pingback: HÌNH THÁI CỦA CẢM XÚC – Một góc nhìn về Hiện Tượng Học trong Kiến Trúc (Phần 3) | | Splace